Sytuacja mieszkaniowa w okresie międzywojennym w Mysłowicach nie odbiegała od tego jak wyglądały problemy mieszkaniowe w całej Polsce i nawet w innych krajach.

 

Pojawiająca się od końca XIX wieku świadomość złego stanu bytowego najbiedniejszych warstw społecznych była przedmiotem krytyki i potrzeby poprawy tego stanu. Ludność ta zamieszkiwała najczęściej sutereny i oficyny, w których nie było odpowiedniej ilości światła i powietrza. Warunki te wynikały przede wszystkim z architektonicznych rozwiązań oraz przeludnienia.

 

Około1915 roku w Warszawie na jeden dom mieszkalny przypadało średnio 95 osób. W Poznaniu, Paryżu, Pradze, Berlinie czy Wiedniu, podobnej wielkości budynek zamieszkiwało o połowę mniej osób. W 1917 roku zostało powołane Biuro do Spraw Regulacji i Zabudowania Miasta przez magistrat Warszawy. Zajmowało się ono zbieraniem danych potrzebnych do sporządzenia projektów regulacyjnych.

 

robotnicza TOR 2012 05 08 2

 Dawna ulica Sienkiewicza obecnie ul. Górnicza w 2012 roku. Po prawej blok T. O. R. 3 i 4 piętrowy

 

Zadania z dziedziny mieszkalnictwa, która leżała do tej pory w gestii prywatnych inwestorów – właścicieli kamienic czynszowych, zostały przekazane gminom na mocy dekretu o samorządzie miejskim z 4 II 1919 r. Dekret ten jako pierwszy poruszał problem zdrowia mieszkańców.

 

Statystyki z tamtego okresu pokazują, że kanalizację posiadało zaledwie 15% mieszkań robotniczych. W kamienicach ubikacja występowała jedna na pion mieszkalny, a dla mieszkańców baraków były do dyspozycji wychodki na zewnątrz.

 

W Warszawie mieszkania robotnicze w tamtym czasie zlokalizowane były zazwyczaj poza centrum miasta, a w Śródmieściu były lokale – mieszkania kawalerskie dla klas średnich. Często w mieszkaniach występowała wilgoć ze względu na brak odpowiedniego nasłonecznienia i cyrkulacji powietrza w mieszkaniach. Problemem było również ogrzewanie piecowe powodujące wysokie różnice temperatur oraz dym często wypełniający pomieszczenia. Wszystkie te warunki powodowały rozwój reumatyzmu, krzywicy u dzieci, robactwa, gruźlicy. Z powodu słabego nasłonecznienia częste były również choroby wzroku, spowodowane wykonywaniem prac domowych przy słabym oświetleniu.

 

robotnicza TOR 2012 05 08 1

Skrzyżowanie dawnych ulic Rymera i Sienkiewicza, obecnie Robotniczej i Górniczej - 2012 r.

 

Problemem były również kominy, które w starszych budynkach kazano właścicielom rozbudowywać powyżej wysokości dachu nowych, wyższych kamienic budowanych w sąsiedztwie. Nakaz wynikał z faktu, że mieszkańcy nowych kamienic nie mogli otwierać okien, gdyż mieszkania wypełniały się dymem. Przykładem tu może być „afera kominowa” właściciela kamienicy Słupecka 9 – Franciszka Chmiela z Magistratem mysłowickim z 1928 roku, który wybudował dom miejski na obecnej ulicy Robotniczej. Chmiel posiadał piekarnię w podwórzu swojej kamienicy i na zarządzenie o podnoszeniu kominów powyżej najwyższego budynku Chmiel odpisał Magistratowi w ten sposób:[…] Bezprawne jest wymaganie, aby ten który wybuduje sobie drapacz chmur mógł zmuszać swoich obywateli miasta do podwyższania kuminów powyżej tego drapacza […].

 

W 1929 roku roku powstało Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej o profilu naukowo-badawczej. Na konferencji z 1930 roku, która miała posłużyć opracowaniu ustawy mieszkaniowo-budowlanej, Towarzystwo przedstawiło dwa główne problemy ludności robotniczej: zbyt wysokie czynsze i przeludnienie lokali. Ówczesny działacz spółdzielczy, Teodor Toeplitz, współzałożyciel Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego postulował, że czynsz dla rodzin robotniczych nie powinien przekraczać maksymalnie 1/5 zarobków. Koszt utrzymania mieszkania w tamtym czasie utrzymywał się średnio, z uwzględnieniem ulg, na poziomie ok. 43% zarobków.

 

robotnicza TOR 02
Widok zewnętrznych ciągów w części 3 i 4 piętrowej - około 2000 roku

 

Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej przedstawiło projekt organizacji budowy osiedli robotniczych władzom państwowym. Rada Ministrów, aby zrealizować postulaty przedstawione przez P. T. R. M. utworzyła 1 lutego 1934 roku Towarzystwo Osiedli Robotniczych (T. O. R.).

 

Ażeby umożliwić finansowanie budowy osiedli, przyznano towarzystwu 5 mln złotych, gdyż uznano, że robotnicy nie mogą korzystać z normalnej akcji kredytowej. Towarzystwo Osiedli Robotniczych uruchomiono ostatecznie 29 marca 1934 roku jako spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. T. O. R. miał zajmować się inicjowaniem budów, eksploatacją i sprzedażą mieszkań budowanych w postaci domów zbiorowych bądź indywidualnych. W uchwale powołującej organizację określono wysokość czynszu na 20-25 zł dla rodzin o maksymalnych zarobkach 250 zł.

 

Zarządcą T. O. R. został urodzony w Tomaszowie Mazowieckim Jan Strzelecki, samorządowiec działacz socjalistyczny i społeczny. Na początku swoją siedzibę Towarzystwo miało w Warszawie, w gmachu Banku Gospodarstwa Krajowego pod adresem ul. Al. Jerozolimskie 1. Następnie w 1938 roku siedziba Towarzystwa znajdowała się pod adresem ul. Szczyglej 12/3, również w Warszawie.

 robotnicza TOR 01
Widok zewnętrznych ciągów w części 3 i 4 piętrowej - około 2000 roku

 

Do wybuchu II wojny światowej Towarzystwo wybudowało około 9 tysięcy mieszkań dla robotników w różnych miastach Polski m.in. Łodzi, Poznaniu, Krakowie, Katowicach, Mysłowicach, a również w osadach takich jak Mościce, Janowa Dolina czy Zagnańsk. Budowanie domów w postaci osiedli przyniosło skutek w postaci standaryzacji mieszkań i zmniejszeniem kosztów. Dwa największe osiedla T. O. R. wybudował w Warszawie na Grochowie i Kole. Właścicielem i administratorem budowanych osiedli był T. O. R., jednak Towarzystwo inicjowało również budowę innych osiedli poprzez ocenę i celowość oraz wsparcie finansowe projektów spełniających założenia Towarzystwa. Towarzystwo udzielało również wsparcia finansowego w takim przypadku gminom, spółdzielniom czy też instytucjom.

 

T. O. R. pełnił również rolę pośrednika pomiędzy Bankiem Gospodarstwa Krajowego, a podmiotem inwestującym, oceniając zamierzenia budowlane. Przykładem takiego działania jest tu budowa Osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Rakowcu.

 

 rymera TOR 1935

Plan sytuacyjny kompleksu mieszkalnego T. O. R. wybudowanego w 1935 roku.

 

Robotnicza m
Zdjęcie z początku II wojny światowej ukazujące m.in. bloki T. O. R.

 

Magistrat mysłowicki w latach 20-tych XX w. aby poprawić warunki mieszkaniowe najbiedniejszych mieszkańców, którymi często były osoby starsze, samotne, niepracujące, wybudował drewniane baraki. Czynsze w takich barakach były na tyle niskie, że koszt budowy baraków mógł się zwrócić w krótkim czasie. Takie baraki powstały na ul. Rymera (ob. Robotniczej) i ul. Kaczej.

 

W kolejnych latach dla rodzin robotniczych Magistrat wybudował domy miejskie na rogu obecnych ulic Krakowskiej i Strumieńskiego, domy na ul Rymera (obecnie Robotniczej 16 i 18), ul. Zachęty (ob. Wojska Polskiego 10). W Janowie Miejskim wybudował osiedle im. Marszałka Piłsudskiego. Wszystkimi tymi budynkami zarządzała Administracja Domów Mieszkalnych.

 gornicza 1935
Plan regulacji dawnych ulic Hlonda i Sienkiewicza w 1935 roku.
Obecnie ul. Hlonda to Armii krajowej i kończy się skrzyżowaniem z ulicą Miarki.

 


Plan sytuacyjny ulic Żwirki i Wigury, Hlonda, Rymera, Sienkiewicza, Miarki w 1938 roku.

 

19 września 1935 roku Śląska Rada Wojewódzka udzieliła na podstawie § 107 rozporządzenia policyjno – budowlanego z dnia 1.4.1903 i 9.2.1919. oraz §145 ustawy z dnia 1-go VIII. 1883 r. wyjątkowego zezwolenia Towarzystwu Osiedli Robotniczych na budowę robotniczego bloku mieszkalnego u zbiegu ulic Rymera i Sienkiewicza w Mysłowicach według przedłożonych planów.

 

Magistrat Mysłowic na podstawie decyzji Śląskiej Rady Wojewódzkiej wydał dla tej budowy specjalne zezwolenie 27 września br. Powstały trzy bloki trzy, cztero-piętrowe, połączone wewnętrznymi przejściami. Układ ich względem siebie, patrząc z góry przypomina dużą lierę F. Najdłuższy blok, który usytuowany jest wzdłuż ulicy Górniczej (dawniej Sienkiewicza) posiada zewnętrzne ciągi komunikacyjne. Bloki otrzymały adres Rymera 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17 i 19. W podwórzu zaplanowano też basen i piaskownicę, ale na zdjęciu z początku II wojny światowej widać, że ich nie zrealizowano. Po wybudowaniu bloków administracje tymi budynkami objął T.O.R. Budynki zostały zwolnione na okres 15 lat z opłat podatku budynkowego dla miasta.

 

robotnicza TOR 2013 05 14

 Droga dojazdowa od ulicy Robotniczej w 2013 roku.
W głębi, po lewej dawne kamienice Franciszka Chmiela.

 

W narożniku bloku tuż przy skrzyżowaniu znajdował się jedyny lokal usługowy w całym kompleksie mieszkalnym. W czasach PRL znajdował się w nim sklep mięsny, a następnie była to piekarnia i cukiernia „Batog”.

 

Obecnie blokiem o adresach Robotnicza 5, 9 i 13 zarządza działająca od 1998 roku Wspólnota Mieszkaniowa, administrowana przez MZGK. W następnych latach w miarę posiadanych środków Wspólnota sukcesywnie wykonywała prace remontowe. Pozostałymi dwoma blokami zarządza Miejski Zarząd Gospodarki Komunalnej. Cały kompleks obecnie nie przypomina już wyglądem pierwotnego projektu T.O.R.-u, gdyż elewacja jednego z nich została odnowiona i odstaje wyglądem od pozostałych.

 

robotnicza TOR 03

Widok na budynki dawnego T. O. R. -u współcześnie na Google Street View.

 

Agnieszka i Leonard Czarnota

 

źródła: Zespół Mieszkaniowy Towarzystwa Osiedli Robotniczych na warszawskim Grochowie Karolina Matysiak, Historia Mysłowic 1922-1945 - Alfred Sulik, materiały archiwalne.