INWENTARZ
Akta miasta Mysłowic
z lat 1590-1945 (1950)
Inwentarz aprobowano po zebraniu
Komisji Metodycznej
Archiwum Państwowego w Katowicach
dnia 11.05.1995 r.
Nr inw. 82/I
A. Staszków – autor wstępu i inwentarza
Spis treści
I. Wstęp
II. Spis akt
1. Magistrat Myslowitz 1-466
2. Magistrat m. Mysłowic 467-673
3. Bürgermeister der Stadt Myslowitz 674-732
4. Urząd Stanu Cywilnego 733-742
5. Sąd Przemysłowy w Mysłowicach 743-754
6. Akta wyborcze 755-768
7. Akta opiekuńcze 769-733
III. Zestawienie dawnych i aktualnych sygnatur archiwalnych
Wstęp
I. Dzieje instytucji
Mysłowice są jednym z najstarszych miast na Górnym Śląsku. Prawa miejskie uzyskały w 1360 r. Ze względu na swoje położenie przy ważnym szlaku komunikacyjnym miasteczko rozkwitało w okresach pokoju i ulegało ruinie i zniszczeniom w okresach wojen i wewnętrznych zamieszek.
Mysłowice były miastem prywatnym. Na początku XVI w. należały do polskiej rodziny szlacheckiej Mieroszewskich. Majątki Mieroszewskich na Górnym Śląsku miały charakter majoratu. W latach 40-tych XIX w. dobra Mieroszewskich na Górnym Śląsku zostały sprzedane niemieckiej rodzinie Wincklerów.
Po zniesieniu feudalnej zależności miast w Prusach, Mysłowice zaczęły się szybko rozwijać do czego w niemałym stopniu przyczynił się rozwój przemysłu górniczego-hutniczego oraz wyjątkowe położenie miasteczka na styku trzech zaborów. Po roku 1922 Mysłowice znalazły się w obrębie państwa polskiego.
Administracyjnie Mysłowice – należały w czasach przynależności Śląska do Austrii – do stanowego księstwa pszczyńskiego, a od 1818 do powiatu bytomskiego, zaś po jego podziale w 1873 r. - do powiatu katowickiego. Pod względem kościelnym od najdawniejszych czasów Mysłowice należały do diecezji krakowskiej, od 1818 diecezji wrocławskiej, o od 1922 do diecezji katowickiej.
Bliskie sąsiedztwo ziem polskich, istnienie wokół polskiej rodzimej ludności, związki kościelne i kulturalne z Krakowem sprawiły, że germanizacja tego miasteczka nastąpiła znacznie później niż w innych miastach Górnego Śląska.
II. Dzieje zespołu
Akta miasta Mysłowic zachowały się w stanie zdekompletowanym na skutek pożarów i wydarzeń wojennych.
Pierwsze działania zmierzające do zewidencjonowania archiwaliów miejskich zostały podjęte już w końcu XVIII w. W latach 60-tych XIX w. podjęte zostały nowe prace nad uporządkowaniem archiwum miejskiego w Mysłowicach. Prace te wykonywał historyk amator – lekarz z zawodu dr Lustig. W okresie międzywojennym i w latach okupacji hitlerowskiej kilkakrotnie sporządzano ewidencję zasobu archiwalnego. Na podstawie ostatniej ewidencji (z 1943 r.) wytypowane zostały w 1944 r. akta do ewakuacji przed zbliżającym się frontem.
Akta zostały zapakowane w dwie skrzynie i w listopadzie 1944 r. wysłane na Dolny Śląsk. Przesyłka ta zaginęła i po wojnie nie udało się jej odnaleźć. Szczęśliwie ocalała tylko nastarsza księga miejska tzw. czerwona, która została ukryta przez polskich pracowników archiwum podczas pakowania.
Po wojnie archiwalia miasta Mysłowic przechodziły różne koleje. Przerzucano je wielokrotnie do różnych pomieszczeń, zaginęła dawna ewidencja, zaginęło też sporo akt.
- 2 -
W latach 60-tych pracownica Archiwum Państwowego w Katowicach dr Stanisława Poprawska sporządziła prowizoryczny inwentarz kartkowy akt mysłowickich. W 1979 r. akta zostały przejęte do zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach wraz z aktami włączonych do miasta gmin Brzęczkowic i Brzezinki oraz akta Urzędu Okręgowego w Brzezince. W 1979 r. władze miejskie w Mysłowicach przekazały także „Księgę czerwoną”.
III. Charakterystyka archiwalna zespołu
1. Nazwa zespołu: Akta miasta Mysłowic
2. Daty skrajne: 1590 – 1945 (1950)
3. Objętość: 549 j. a. = 12,2 mb
4. Charakterystyka kancelarii:
Akta najdawniejsze prowadzono systemem księgi wpisów. Z chwilą przejścia Śląska pod panowanie pruskie zauważa się pierwsze próby wprowadzenia systemu akt spraw.
Po wojnach napoleońskich system ten zaczął się stopniowo utrwalać.
Do połowy XIX w. nie dzielono akt na generalia i specjalia , choć zarządzenie w tej sprawie dla miast górnośląskich zostało wydane przez władze pruskie już w 1838 r.
- 3 -
Od 1861 r. - zgodnie z zarządzeniem rejencji Opolskiej*) wprowadzono w kancelarii miasta Mysłowic podział akt na 3 sekcje z rozdzieleniem akt na generalia i sepcjalia. Po 1922 r. władze polskie miasta prowadziły nadal kancelarię według systemu pruskiego. W 1931 r. przeprowadzone zostały generalne zmiany: została zniesiona centralna registratura, wprowadzono bezdziennikowy system kancelaryjny i podział akt według szczegółowego wykazu opartego na podziale czynności w urzędzie miejskim. Utrzymano podział akt na generalia i specjalia i określono czasokres przechowywania poszczególnych kategorii akt. W okresie okupacji hitlerowskiej wprowadzono podział akt według systemu dziesiętnego, akt nie szyto, lecz przechowywano je w segregatorach.
IV. Charakterystyka zawartości zespołu
jedyną pozostałością dawnego zasobu dokumentacji miasta Mysłowic jest „księga czerwona”. Zawiera ona materiały z okresu 1590 r. - do końca XVIII w., dotyczące nie tylko Mysłowic, lecz także okolicznych miasteczek i wsi z Górnego Śląska i Małopolski. Zapiski dotyczą spraw majątkowych oraz spraw rozpatrywanych przez sąd miejski. Zapiski te prowadzone są prawie wyłącznie w języku polskim.
Niewielka grupa akt z końca XVIII w. zawiera prawie kompletne księgi rachunkowe Mysłowic oraz różnego rodzaju dokumentację dotyczącą podatków, świadczeń ludności z okresu rozbiorów Polski i umacniania władzy pruskiej na tych terenach.
Akta z I połowy XIX w. obrazują sytuację miasteczka i pogranicznych terenów w okresie wojen napoleońskich, przemarszu różnych wojsk związanych z tymi wojnami oraz kształtowania się nowego porządku po Kongresie Wiedeńskim.
Akta późniejsze zawierają m.in. materiały dotyczące ruchów narodowo-wyzwoleńczych w Europie i na ziemiach polskich, a także informacje o przebiegu wydarzeń w Mysłowicach w okresie Wiosny Ludów. Występują też akta odnoszące się do zniesienia feudalnej zależności miasta od jego właścicieli.
*) Bureau-Reglament fur stadtische Magistrate im Regierungs-Bezirk Oppeln von 23 VII 1861 r.
- 4 -
Akta z II połowy XIX w. stanowią największą grupę. Zgodnie z obowiązującymi zasadami kancelaryjnymi dzielone były na 3 sekcje, obejmujące:
1/ sprawy funkcjonowania rady miejskiej,
2/ sprawy policyjne
3/ sprawy poruczone obrazujące współdziałanie władz miejskich z władzami państwowymi.
Akta z okresu międzywojennego zachowały się w stanie szczątkowym.
Szczęśliwie ocalały sprawozdania z działalności magistratu, budżety, sprawozdania finansowe i materiały dotyczące samorządu miejskiego.
Akta z okresu okupacji hitlerowskiej dotyczą głównie konfiskaty mienia Polaków i Żydów.
Na końcu zespołu znajdują się ponadto akta urzędu stanu cywilnego utworzonego w Mysłowicach w 1874 r. oraz akta wyborcze do Sejmu i Senatu RP i Sejmu Śląskiego z lat 1930 – 1939.
V. Charakterystyka metod opracowania zasobu
Po przejęciu akt do Archiwum Państwowego w Katowicach akta zostały rozsegregowane – wydzielono z nich akta gmin Brzezinki i Brzęczkowic. Ze względu na zdekompletowany stan zespołu nie przeprowadzono brakowania akt. Wydzielono tylko dublety sprawozdań finansowych i opisowych.
Z kolei akta usystematyzowano w grupy chronologicznie, a w obrębie grup nadano im układ rzeczowy.
Akta z okresu 1861 – 1922 (i później) podzielono zgodnie z układem kancelaryjnym na 3 sekcje.
Akta zostały spisane na prowizorycznych kartach inwentarzowych, a następnie sporządzono inwentarz książkowy.
Zespół opracowała i inwentarz sporządziła w 1975 r. mgr Antonina Staszków.
- 5 -
Dopływ I
W r. 1984 i 1986 przejęte zostały dalsze akta miasta Mysłowic w ilości 244 j. a. (3,6 mb). Ze względu na rozmiary dopływu oraz nowe tematyczne grupy akt postanowiono nadać całości nowy układ poczynając od 255 pozycji dawnego inwentarza.
Wydzielono 3 jednostki jako makulaturę (kwity kasowe, rachunki), spisy wyborców połączono po kilkanaście zeszytów w jedną jednostkę. Najwięcej akt z dopływu (155 j.) stanowią materiały z okresu międzywojennego. Przeważają tu akta dot. pożyczek zaciąganych przez miasto, udzielania koncesji na działalność gastronomiczną oraz akta odnoszące się do świąt państwowych i udziału miasta w życiu społecznym i politycznym kraju.
W tej grupie chronologicznej są materiały wytworzone przez Sąd Przemysłowy działający przy Magistracie m. Mysłowic. (12 j.). Akta z okresu okupacji powiększyły się o 46 pozycji i dotyczą głównie listy narodowościowej. Nowe akta z okresu pruskiego (22 j.) odnoszą się głównie do nieruchomości miejskich.
Po sporządzeniu nowego inwentarza i nadaniu całości aktualnych sygnatur sporządzono konkordancję starych i nowych sygnatur (od poz. 225).
Zespół liczy obecnie 773 j. in. (15,6 mb).
Całość opracowała autorka poprzedniej wersji inwentarza mgr Antonina Staszków.