2002
Mysłowicki tramwaj na 102 (cz II)
Okres międzywojenny
Ważnym wydarzeniem okresu międzywojennego była zmiana szerokości torów z wąskiego na normalny. W wielu miejscach rozsunięto (przekuto) pierwotny tor. Tam gdzie to było niemożliwe (wąskie ulice, zakręty) budowano nowe. 11 października 1929 uruchomiono tramwaj normalnotorowy na trasie Szopienice – Mysłowice. Po przebudowie torowiska nie doprowadzono go do dworca, a przystanek końcowy i mijankę urządzono na ulicy Krakowskiej obok kościoła. Do końca 1930 nie wznowiono bezpośrednich połączeń z Katowicami. Pasażerowie jadący z Mysłowic musieli się przesiadać w Szopienicach na tramwaj jadący z Sosnowca. Poprawę tej sytuacji umożliwiło dopiero uruchomienie 7 stycznia 1931 roku linii Nr 7. Biegła ona z Mysłowic przez Katowice, hajduki, Świętochłowice, Łagiewniki do granicy państwa.
Linia ta należała już wówczas (od 01.01.1926 r.) do spółki „Śląsko – Dąbrowskie Kolejowe Towarzystwo Eksploatacyjne Spółka z o. p.”, którą w celu wspólnej eksploatacji założyły przedsiębiorstwa „Schlesiche Kleinbahn Spółka Akcyjna” (w styczniu 1928 nastąpiła zmiana nazwy na „Śląskie Kolejki Spółka Akcyjna”) oraz z dawnego zaboru rosyjskiego - „Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim S. A.”.
W okresie międzywojennym wprowadzono numerację linii tramwajowych na Górnym Śląsku. W dostępnej literaturze przedmiotu brak jednak dokładnej daty tego wydarzenia. Nastąpiło to jednak nie wcześniej niż w 1931 roku, a na pewno po przekuciu torów z wąskiego na normalny.
Ulica Starokościelna - tramwaj linii nr 14 około 2000 roku
II wojna i okres powojenny
Podczas drugiej wojny światowej linie tramwajowe podlegały jednemu zarządowi, niemieckiemu. Pomimo trudności trwała przebudowa linii wąskotorowej na normalną. W Chorzowie np. powstała trzytorowa stacja postojowa. W tym mieście w 1941 roku uruchomiono pierwszą na Górnym Śląsku pospieszną linię tramwajową „F”.
Po zakończeniu II wojny linie przeszły pod zarząd polski. Nazwa przedsiębiorstwa tramwajowego kilkukrotnie była zmieniana, aż wreszcie w lutym 1951 roku powstało „Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne”. Było to jedno z największych przedsiębiorstw w Polsce. Łączyło komunikację tramwajową i autobusową. Ruszyły tramwaje – te które przejeżdżały na nowo otwartych liniach, na wagonach zawieszone miały hasła (dla pokrzepienia „dusz”) np. „Nowa linia tramwajowa – to wyraz troski rządu ludowego o poprawę warunków bytowych klasy robotniczej”.
Linia tramwajowa Nr 7 od 31.12.1945 roku biegła z Mysłowic przez Katowice, Świętochłowice do Bytomia. Jej długość wynosiła 26, 13 km, a czas przejazdu 102 minuty. Na tej trasie kursowało 11 pociągów.
W lipcu 1953 roku szeroki tor doprowadzono do dworca kolejowego w Mysłowicach, do miejsca gdzie kiedyś dochodziła wąskotorówka. Zmieniono jednak trasę i na końcowym odcinku poprowadzono ją ulicą Szymanowskiego (przypominam, że pierwotnie biegła od kościoła obecnymi ulicami Krakowską, następnie Grunwaldzką przez Plac Wolności do dworca kolejowego).
W tym okresie wybudowano również pętlę między dworcem a skarpą przy Czarnej Przemszy. 30 kwietnia 1954 roku do tej pętli włączono nową linię biegnącą z Sosnowca – Dańdówki do Mysłowic.
W okresie od 16.06.1967 – 31.01.1982 roku linia łączyła Mysłowice z Chorzowem, 01.02.1982 r. skrócono ją do Placu Wolności w Katowicach, od 28.10.1982 r. tramwaj dojeżdża do Placu Alfreda znajdującego się na pograniczu Katowic i Siemianowic Śląskich. Zmieniono jej również numer z 7 na 14.
Pod koniec lat sześćdziesiątych stopniowo redukowano stanowiska konduktorów, których zastępowały kasowniki. Jako ciekawostkę podaję, ze cena biletu normalnego wynosiła wówczas 1 zł, a ulgowego 0,5 zł.
Dawna ulica Pszczyńska (Plesserstrasse), obecna ulica Grunwaldzka - zdjęcie z początku XX wieku.
Koniec XX wieku
Przekształcenia, jakie nastąpiły w naszym kraju pod koniec lat osiemdziesiątych wpłynęły poważnie na funkcjonowanie polskiej gospodarki, a tym samym stworzyły warunki do ponownego zorganizowania komunikacji w ramach specjalistycznego przedsiębiorstwa tramwajowego.
Tradycyjny system komunikacji tramwajowej, który na pewnych odcinkach pamięta jeszcze koniec XIX wieku musi już obecnie ulec modernizacji.
Na terenie Mysłowic długość linii wynosi: na odcinku do Sosnowca 0,43 km, do Katowic 3,9 km. Obecnie odnawiane jest torowisko linii Nr 14. Podjazdy szynowe został czasowo zastąpione przez autobusy, które dowożą pasażerów do najbliższej pętli w Szopienicach.
Komunikacja tramwajowa pomimo niezbyt dużej średniej prędkości, bo sięgającej jedynie 16 km/h, ma wiele plusów. Zaliczyć do nich należy małą toksyczność, dużą zdolność przewozową, „omijanie” uciążliwych korków.
Plac Wilhelma na początku XX wieku - obecnie Plac Wolności
Plac Wolności na początku lat 70-tych XX wieku.
Jak budowano tory tramwajowe
Jak wygląda torowisko każdy wie. Jego wygląd zmienił się jednak w ciągu minionego wieku.
Gdy w 1982 roku w regionie górnośląskim rozpoczęto budowę torów drewniane podkłady (często impregnowane), układano na warstwie żużla wielkopiecowego. Szyny mocowane były za pomocą haków. Początkowo układano je bezpośrednio na podkładach. Po pewnym czasie zastosowano podkładki pod stopkę szyny. Zastosowanie stalowych podkładek przedłużyło trwałość podkładów i umożliwiło w prosty sposób ustalić założoną szerokość toru i to zarówno na odcinkach prostych jak i na łukach. Na początku nie stosowano również odbojnic w postaci stalowych płaskowników mocowanych wewnątrz toru przy każdej szynie. Między szyną, a odbojnicą była wolna przestrzeń. Mieściło się w niej obrzeże koła pojazdu. Zabezpieczało to wagony przed wykolejeniem. Dzięki zastosowaniu odbojnic przestrzeń między torami wypełnić można było kostką uliczną.
Przeważnie stosowano szyny kolejowe Vignoles'a. Na odcinkach gdzie tor leżał w bruku ulicznym stosowano szyny rowkowe Phönix. Rowki systematycznie czyszczone były przez pracownika komunikacji tramwajowej.
Linia tramwajowa na obecnej ulicy Powstańców w pobliżu kolejowego dworca osobowego w Mysłowicach na początku XX wieku.
Zakończenie
Powyższy tekst przybliżył czytelnikowi historię komunikacji tramwajowej w naszym mieście. Funkcjonuje ona do dziś, a jest fragmentem wielkiej sieci połączeń torowych regionu. Poszczególne części tej sieci różnią się, a rozbieżności wynikają z kultury i różnic w indywidualnym rozwoju na przestrzeni dziejów. Jako całość stanowi potencjał, który powinniśmy w celach komunikacyjnych jak najlepiej wykorzystać.
Joanna Kusz-Drozdowska
część pierwsza >>>
Literatura:
Soida K., Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej, Katowice 1998.
Soida K., dzieje komunikacji szynowej na terenie miasta Chorzowa w XIX i XX wieku, Chorzów Batory 2001, s. 143-156.
Sulik A., Historia Mysłowic do 1922 roku, Mysłowice 2000
Autorka dziękuje panu Aleksandrowi Kwaśniakowi za wypożyczenie książki autorstwa Krzysztofa Soidy, która to była podstawą do zapoznania się z tematyką komunikacji tramwajowej w aglomeracji katowickiej.
Linia tramwajowa na obecnej ulicy Powstańców przy kolejowym dworcu osobowym w Mysłowicach około 2000 roku.
Linie tramwajowe 14 i 26 na obecnej ulicy Powstańców przy kolejowym dworcu osobowym w Mysłowicach w latach 60-tych XX w.
Życie Mysłowic nr 277, 15 lutego 2003, cena 1.80 zł.