Maski ze ścian kamienic
Najczęściej nie dostrzegamy piękna i uroku otaczającej nas zabudowy architektonicznej. Z licznych kamienic Mysłowic spoglądają na przechodniów rzeźby głów – maski wtopione pojedynczo lub w finezyjnych kompozycjach przestrzennych w elewacje budynków.
Maski – stanowiące najwyższy wyraz dekoracyjności fasad – nadają miastu historyczny charakter, naznaczony piętnem mijającego czasu. Powodują, iż bezduszne z założenia budynki jakby ożywają w oczach patrzącego, pobudzając tym samym jego wyobraźnię.
Kamienica nr 3 na ul. Powstańców
Brak jakichkolwiek materiałów odnośnie interesujących nas kamiennych głów nastręcza wiele kłopotów z ustaleniem ich genealogii. Wszakże kamienic, na których znajdują się maski, pochodzą z przełomu XIX w. i XX w. czyli okresu dogorywającego eklektyzmu – kierunku w architekturze, naśladowniczego, powielającego konwencjonalne formy innych okresów oraz rodzącej się secesji. Fakt ten pozwala podejrzewać detal architektoniczny, stanowiący dekorację budynków o korzenie secesyjne. Można kwestionować secesyjny rodowód mysłowickich masek, zarzucając im brak oryginalności, sztampowość czy też eklektyczne naśladownictwo, rzemieślniczą imitację. Jednak nie zmienia to postaci rzeczy, iż kamienne rzeźby głów lub ściślej gipsowe odlewy rzemieślnicze zawierają w sobie wiele znamion abstrakcyjnej ornamentyki secesji. Właściwość ornamentacji i zdobnictwa secesji polegające na tworzeniu wrażeń wizualnych, obliczonych na percepcję widza i wywołującą silną reakcję emocjonalną w pełni sprawdza się w mysłowickich maskach.
Ornamentyka zawarta w bądź co bądź rzeźbiarskich kompozycjach jest niespokojna, dynamiczna, linearna. Obok ornamentów geometrycznych występuje tu szereg elementów stylizowanych, zwierzęcych i roślinnych. Niewątpliwie jednak miękkość i płynność oraz fantazyjność formy to podstawowe elementy ornamentyki towarzyszące maskom. Zdecydowana większość masek występuje w sąsiedztwie świata roślinnego i zwierzęcego, co bezpośrednio wiąże je z symbolizmem. Przykładem tej zależności jest „latająca głowa ze skrzydłami” czy też głowa niesiona przez ptaka – interpretacja należy do oglądającego – na jednej z kamienic przy ulicy Grunwaldzkiej. Większość elewacyjnych rzeźb można spotkać na kamienicach w centrum Mysłowic t.j. W rejonie ulicy Krakowskiej, Grunwaldzkiej, Bytomskiej oraz Rynku, placu Braci Mieroszewskich. Choć zdarzają się fantazyjne eksponaty na ulicy Oświęcimskiej, Mikołowskiej, świerczyny i Wyspiańskiego.
Maski są umieszczone przeważnie nad lub pod otworami okiennymi oraz drzwiami tworząc ich zwieńczenie lub kulminację. Nierzadko pojawiają się w attykach czyli występujących ponad gzymsem ścianach lub pod wykuszami, nadwieszonymi na zewnętrznej ścianie budynku występami. Najczęściej kamienne głowy są wtopione w rzeźbiarski kontekst tworząc syntetyczne kompozycje przestrzenne, czego przykładem jest jedna z najpiękniejszych masek Mysłowic, znajdująca się nad wejściem do budynku PKO przy ulicy Krakowskiej. Maski dość często występują w towarzystwie licznych płaskorzeźb, ukazujących nieokreślone stwory, zwierzęta, naturę oraz twarze ludzkie. Przedstawiają najczęściej wojowników, myślicieli, dostojników, władców, dzieci, a nawet zwierzęta, chociażby – lwy.
Kamienica nr 4 na ul. Krakowskiej
Jakkolwiek by sklasyfikować maski, czy to jako dzieła sztuki – co spotkałoby się z wieloma głosami krytyki, czy też jako wyroby rzemieślnicze, to pozostają one pikantną przyprawą historycznej architektury Mysłowic.
Radomir Borodziuk
Życie Mysłowic nr 123, 2-18 października 1996 roku, cena 70 groszy (7.000 zł)