Wyburzone kamienice

Rynek 8

 

Najstarsze informacje dotyczące właściciela posesji Rynek 8 Emila Kowalskiego (zegarmistrza i złotnika) pochodzą z 1878 roku. W tym to roku właściciel sąsiedniej posesji nr 9 dokonywał przebudowy piwnicy. Na szkicu sytuacyjnym zamieszczonym w planach budowlanych, wymienił właścicieli sąsiednich posesji, w tym Kowalskiego. W 1890 roku Kowalski dobudował piętro w istniejącym już tylnym podpiwniczonym skrzydle kamienicy.

 

 

Kamienice Rynek 8 i 9 w okresie II w. ś.

 

W 1898 roku następnym właścicielem kamienicy był mistrz piekarski Julius Kaus. W tylnym skrzydle na poziomie piwnicy, w dawnym pokoju urządził piekarnię. Niewiele udało się zgromadzić informacji o rodzinie Kausów. Jedną z nich jest wiadomość z gazety Myslowitzer Anzeiger z 1898 roku - wieczorem 3 stycznia córeczka Kausa bawiąc się przewróciła lampę naftową i podpaliła sobie fartuch. Matka Juliusa natychmiast ugasiła ogień jednak poważnie poparzyła sobie ręce.

 

W 1909 roku mieszkańcami kamienicy byli: Landsberer Rosalie (wdowa), Morowietz Rosalie (wdowa po górniku), Simonauer Moritz (stolarz), Weiss Rosalie (wdowa).

 

Nadbudowa parteru przez Emila Kowalskiego w 1890 roku.

 

Budowa komórki na węgiel przez Emila Kowalskiego w 1893 roku.

 

rynek 1911Rozbudowa tyłów Rynek 8 przez Juliusa Kausa w 1911 r.

 

 

W 1911 roku Kaus dobudował na tyłach nowe schody prowadzące z kamienicy na podwórze. Obniżył poziom gruntu przy wejściu do pomieszczeń piekarni. Nad zewnętrznymi schodami dobudował część korytarza z ubikacją, z widokiem na podwórze. Do tylnego skrzydła kamienicy dobudował łazienkę, ubikacje i komórki na węgiel wraz chlewikami. Prace budowlane wykonała firma Antona Krafczyka z Mysłowic.

 

W czerwcu 1912 roku zdarzył się kolejny nieszczęśliwy wypadek związany z piekarnią Kausa. Przed regulacją Przemszy, wszystkie tyły północnych posesji Rynku graniczyły z rzeką. Jak podaje Gazeta Ludowa - 16 letni uczeń piekarski Kausa skorzystał z możliwości dostępu do Przemszy i podczas kąpieli utonął. W tym samym roku Gazeta Ludowa pisze ponownie - w październiku, w sklepie piekarskim Kausa doszło do napadu. Dobrze ubrany jegomość po kupieniu „czegośkolwiek” rzucił się nagle na kasę i uciekł. Po szybkim pościgu udało się go aresztować.

 

 rynek 1911Przebudowy w kamienicy przeprowadzone przez Juliusa Kausa w 1911 r.

 

Mysłowiczanka, pani Maria Jaromin wspomina, że jej pradziadkowie – Pioskowikowie mieszkali w kamienicy Rynek 8 od około 1910 roku do wybuchu II w. ś., a bracia babci pomagali w piekarni.

 

21 sierpnia 1919 roku, podczas I powstania śląskiego niemiecka Reichswera rozstrzelała pod ścianą kamienicy Rynek 8 dwóch powstańców – Wiktora Czaję i Franciszka Bednorza. Wyrok został wykonany na mocy komisarza Hörsinga o stanie wyjątkowym i sądach doraźnych. Po włączeniu Mysłowic do ziem polskich nowe władze upamiętniły poległych tablicą pamiątkową umieszczoną na ścianie pod którą zginęli.

 

Pod koniec lat 20-tych XX w. Kaus dobudował okna na ścianie zachodniej, graniczącej z posesją nr 7. W tamtym czasie ścianę tę otynkowano nanosząc geometryczne linie podziału aby urozmaicić jej wielką powierzchnię. Prace budowlane wykonała firma Franza Josefusa

 

W latach 30-tych XX w. Julius Kaus wydzierżawił piekarnię Józefowi Kostce, który mieszkał w kamienicy Rynek 8. Józef Kostka urodził się 30 sierpnia 1897 r. Pochodził z Pstrążnej pod Rybnikiem i ożenił się z Agnieszką z domu Jąderko (Jonderko) również z Pstrążnej. Doczekali się syna Emanuela (Brunona) ur. 6.10.1927 roku w Pstrążnej. W latach 50-tych pomagał ojcu w piekarni pracując jako czeladnik, by na początku lat 60-tych przejąć prowadzenie piekarni. Emanuel ożenił się z Ireną Czok i w tamtym czasie mieszkał u Pawła Czoka na ul. Mickiewicza 3, obecnej ul. Żwirki i Wigury. Emanuel i Irena doczekali się dwójki dzieci – Mariana i Gabrieli. W latach 70-tych Emanuel ponownie mieszkał w kamienicy Rynek 8. Zmarł 3 grudnia 1983 roku w Mysłowicach.

 

rynek 1929Otynkowanie ściany w 1929 roku przez Juliusa Kausa.

 rynek 1933 36Uruchomienie piekarni w latach 30-tych XX w. przez Józefa Kostkę ojca Emanuela.

 

rynek 8Rynek w latach 30-tych XX w. Po lewej Rynek 4, po prawej Rynek 8 i Rynek 9.
Zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.

 

15 marca 1933 roku Józef Kostka zgłosił uruchomienie piekarni. Kontrola przeprowadzona na tą okoliczność przez inspektora przemysłowego inż. Wesołowskiego wykazała brak ubikacji i brak możliwości prowadzenia działalności piekarni. Kostka zwrócił się do Magistratu o przyznanie ubikacji, która była niezbędna do uruchomienia piekarni.

 

23 stycznia 1934 weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej o dozorze nad wyrobem i obiegiem mąki i wyrobów mącznych.

 

Na tej podstawie kontroler żywnościowy i sanitarny Starostwa przeprowadził kolejną kontrolę piekarni Kostki według nowych wytycznych i stwierdził braki: brak pomieszczeń na rozczynianie ciasta, skład mąki, ubieralni, natrysków i chłodzenia wyrobów z mąki pszennej przed wypiekami. Piekarnia posiadała natryski, ale mieściły się one w tym samym pomieszczeniu gdzie odbywał się wypiek i należało przenieść je do oddzielnego pomieszczenia.

 

Piekarnia posiadała również skład mąki ale nie był on odmalowywany i zaopatrzony w legary pod mąkę. Pomieszczenie przebieralni istniało ale brakowało w nim umywalki z bieżącą wodą, przyborów do mycia, czystych ręczników, szafy na ubrania pracowników, szafy na fartuchy, czapki i pantofle oraz brak ławki lub krzesła.

 

Stwierdzono brak skrzyni wyłożonej blachą cynkową na odpadki. W miejscu sprzedaży pieczywa stwierdzono brak spluwaczek wodnych. Brak było również wywieszonych przepisów i rozporządzeń w miejscach widocznych. Na usunięcie braków Józef Kostka otrzymał trzy miesiące czasu.

 

Józef Kostka we wrześniu 1936 roku ponownie zgłosił działalność gospodarczą w Magistracie. W zgłoszeniu Kostka wymienił 1 czeladnika i dwóch uczniów. Piekarnia posiadała piec (piekarniok) oraz ręczną maszynę do dzielenia ciasta. Produkowała chleb, bułki i wyroby cukiernicze.

 

rynek 8Pierwsza fontanna na Rynku, za nią widoczne: po lewej Rynek 4 i po prawej Rynek 8.
Zdjęcie - pocztówka z okresu II w. ś.

 

rynek 1938Kanalizacja posesji Rynek 8 w 1938 roku.

 rynek 1940Projekt przebudowy dachu i poddasza w 1940 roku.

 

rynek 1941Ogólny widok kamienicy w 1941 roku.

 

We wrześniu 1939 roku tablica upamiętniająca rozstrzelanych powstańców została zdemontowana.

 

Obok miejsca gdzie znajdowała się tablica została zamontowana rynna. W tamtym czasie dzieciaki odkryły jej mroczną tajemnicę. Jak wspomina ks. Podlejski w swojej książce „Śpiewa My-słowiczek”, rynna wystawiona na działanie wiatru i deszczu po ulewie w wyniku przebicia "kopała" prądem. Chłopaki niewtajemniczonemu koledze płacili aby nasikał na koniec rury, co też zrobiwszy był rażony prądem.

 

Na początku II w. ś., w ramach działających od czasów pruskich cechów rzemieślniczych, w tym Cechu Piekarzy i Cukierników (Bäcker- u. Konditoreninnung), władze niemieckie zezwoliły Józefowi Kostce prowadzić piekarnię. W kolejnych latach wojny, gdy sytuacja na froncie obracała się na niekorzyść władz niemieckich ograniczano surowce piekarniom, wypiekano głównie chleb i sporadycznie bułki. Ludność przygotowywała w domach ciasto na chleb z mąki kukurydzianej, które zanoszono do wypiekania w piekarniach.

 

W 1940 roku Julius Kaus planował przebudowę poddasza i kominów. Jednak prace budowlane nie doszły do skutku. Po zakończeniu wojny Józef Kostka nadal prowadził piekarnię.

 

Ksiądz Podlejski relacjonuje w swojej książce, że piekarnia Kostki piekła chleb dla obozu na Promenadzie. Codziennie przed południem około 10 więźniów ciągnęło i pchało wóz-platformę pod piekarnię, gdzie ładowali na nią chleb. Pilnowali ich polscy milicjanci z biało-czerwonymi opaskami na ramieniu i karabinami gotowymi do strzału. W tym momencie nikt oprócz więźniów nie mógł wchodzić do piekarni. Sytuację tę wykorzystywały rodziny i krewni, którzy chcieli zobaczyć swoich bliskich osadzonych w obozie.

 

Ten sam wózek służył też do wywożenia ciał z obozu. Ciała były zakryte plandeką, jednak wystawały spod niej stopy lub ręce zmarłych. Transport odbywał się wieczorową porą z obozu na promenadzie, następnie ulicą Powstańców, przez Plac Wolności, ulicą Szymanowskiego, potem pod wiaduktem kolejowym w stronę ulicy Mikołowskiej gdzie znajdowały się cmentarze. Więźniów pchających wózek pilnowali cały czas uzbrojeni milicjanci. I w tej sytuacji transport był obserwowany przez rodziny i krewnych osadzonych w obozie. Trwało to przez kilka miesięcy a następnie przez dłuższy czas wywożono ciała na cmentarz ewangelicki na ulicy Oświęcimskiej. Ciała wrzucano do wspólnego dołu i zasypywano wapnem a teren wyrównywano. W następnym dniu przed południem – jak wspomina ks. Podlejski – nad świeżo przekopaną ziemią zbierały się grupki kobiet.

 

W 1946 roku powróciła na swoje miejsce tablica upamiętniająca zamordowanych powstańców. W latach powojennych właścicielem kamienicy Rynek 8 był Skarb Państwa – Urząd Miejski w Mysłowicach a użytkownikiem Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych. Józef Kostka jeszcze przez wiele lat prowadził piekarnię do momentu kiedy przejął ją syn Emanuel Kostka.

 

rynek 1962Uruchomienie piekarni przez Emanuela Kostkę w 1962 r.

 

rynek 1972Ogólny plan sytuacyjny kamienic Rynek 7 i Rynek 8 w 1972 roku.

 

rynek 8Kamienica Rynek 8 w której mieściła się piekarnia Emanuela Kostki na początku lat 70-tych XX w.

 

rynek 8 emanuel kostka 1952Emanuel Kostka w 1952 roku.

rynek 8 emanuel kostka 1962Emanuel Kostka w 1962 roku.

rynek 8 emanuel kostka 1978Emanuel Kostka w 1978 r.

 

W 1981 roku budynek był przeznaczony do wyburzenia i zostały przeprowadzone w nim roboty zabezpieczające. Koszty związane z pracami zabezpieczającymi regulował Zarząd Szkód Górniczych.

 

We wrześniu 1983 roku odbyło się posiedzenie Zarządu Koła ZBOWiD w Mysłowicach z udziałem przedstawiciela Urzędu Miejskiego – kierownika WUAiNB, mgr. inż. arch. Bogdana Koterby oraz członków Zarządu: Eugeniusza ????? (prezes Koła ZBOWID), Stanisława Wieji (wiceprezes Koła), Stanisława Korusa (sekretarz Koła), Kożdonia (skarbnik Koła) i Rychlickiego członek Prez.). Na posiedzeniu ustalono, że tablica upamiętniająca rozstrzelanych powstańców wisząca na ścianie kamienicy zostanie przeniesiona czasowo w inne miejsce. Koterba zaproponował zebranym aby umieścić tablicę czasowo na budynku w którym mieszczą się „Delikatesy”. W protokole nie ma mowy o wyburzaniu i budowie nowego budynku lecz o remoncie starej kamienicy Rynek 8. Koterba stwierdził, że po zakończeniu „remontu” tablica powróci na swoje dawne miejsce z uwzględnieniem nowoczesnego zagospodarowania tego miejsca. Zarząd Koła ZBOWID w Mysłowicach wyraził zgodę na wykonanie prac w sposób jaki przedstawił przedstawiciel Urzędu Miejskiego.

 

W listopadzie 1983 roku Urząd Miejski – Wydział Urbanizacji, Architektury i Nadzoru Budowalnego wydał decyzję o rozbiórce kamienicy powołując się na art. 47 ustawy z dnia 24.10.1974 r. o Prawie Budowlanym (Dz. U. Nr 38 poz. 229) i art. 104 Kodeksu Postępowania Administracyjnego oraz w oparciu o decyzję Konserwatora Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 16.08.1983 r. Nr KI III 5346/541/83 i sporządzoną ekspertyzę techniczną budynku.

 

W uzasadnieniu stwierdzono, że budynek jest w bardzo złym stanie technicznym, nie nadającym się do odbudowy ani remontu, ponieważ prowadzona była w tym rejonie eksploatacja górnicza. Przez eksploatację górniczą, co wyraźnie napisano, budynek został silnie uszkodzony. Wystąpiły pęknięcia głównych elementów konstrukcyjnych w postaci pęknięć i rozwarstwień fundamentów, ścian i stropów. Sporządzona przez rzeczoznawcę budowlanego ekspertyza techniczna budynku potwierdziła katastrofalny stan techniczny budowli. Z uwagi na istniejący stan zagrożenia budynek został opróżniony z lokatorów i zabezpieczony przed dostaniem się osób postronnych. Zarząd Gospodarki Terenami zleciło rozbiórkę Miejskiemu Zarządowi Ulic i Mostów, a prace rozbiórkowe planowano zakończyć 15.04.1983 roku.

 

rynek 1988Projekt nowego budynku z 1988 roku w miejsce starej kamienicy Rynek 8.

 

rynek 8Widok na nowe budynki około roku 1999.

 

W miejsce wyburzonej kamienicy zaplanowano budowę nowego budynku w ramach przebudowy-rewitalizacji śródmieścia. W planach Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w nowej kamienicy miała się mieścić Księgarnia.

 

Wspomnieć należy, że tablica upamiętniająca rozstrzelanych powstańców powróciła na ścianę nowego budynku 8. Nie jest to jednak dokładnie to samo miejsce, ponieważ dzisiejszy budynek nr 8 wybudowany jest w miejscu dawnej posesji nr 7.

 

Dzisiejsza kamienica 8 z tyłami 8a i 8b zajmuje obszar byłej kamienicy 7 i dawnej drogi dojazdowej na tyły. A tyły dawnej kamienicy 8 są teraz podwórzem.

 

Od początku lat 90-tych w budynku Rynek 8 siedzibę miała filia Banku Przemysłowo-Handlowego S. A. W 1991 roku w budynku Rynek 8c mieścił się warsztat zegarmistrzowski Mieczysława Budzińskiego. W 1993 roku w Rynku 8b mieściło się „Foto Studio”. W 2013 roku otworzyło gabinety „Hospicjum Cordis”.

 

 

Leonard Czarnota