2004
Kartki z historii
Złote lata Mysłowic 1862-1914
Przez wiele wieków, do chwili podniesienia Katowic do rangi miasta w 1865 roku, Mysłowice były jedynym ośrodkiem miejskim na rozległym obszarze po Załęże, Bogucice, Roździeń, Giszowiec i Brzezinkę, tworząc tzw. państewko mysłowickie.
W siedemsetletniej historii Mysłowic występowały okresy wzlotów i upadków. Lata pomyślnego rozwoju przypadają niewątpliwie na drugą połowę XIII wieku, gdy Mysłowicom, jako osadzie o dużej aktywności gospodarczo-społecznej nadano prawa miejskie. Zrzeczenie się w 1335 roku króla Polski Kazimierza Wielkiego praw do części Śląska na rzecz króla czeskiego Jana Luksemburczyka sprawiło, że również Mysłowice weszły w skład państwa czeskiego. Okres pomyślnego rozwoju miasta pod panowaniem Mikołaja, księcia opawsko-raciborskiego trwał do 1630 roku. Bowiem od tego roku następowały ciągłe zmiany właścicieli dóbr mysłowickich. W dodatku niezbyt sprzyjające dla Mysłowic były zmiany państwowości Śląska, który w latach 1474-1490 znalazł się w granicach monarchii węgierskiej, by na okres 36 lat ponownie powrócić do Korony Czech. Po klęsce Czech w wojnie z Austrią w 1526 roku Mysłowice stały się częścią składową olbrzymiej monarchii Habsburgów do połowy XVIII wieku, by po wojnie prusko-austriackiej o Śląsk przejść w 1742 roku pod panowanie króla pruskiego oraz od 1871 roku cesarza odrodzonej Rzeszy Niemieckiej do 1922 roku.
Wprawdzie od początku XVI wieku do 1839 roku dobrami mysłowickimi władały możne rody krakowskie Turzonów, Salomonów i Mieroszewskich, jednakże ich wkład w rozwój dóbr i miasta Mysłowice był znikomy. Dla mieszkańców państwa mysłowickiego szczególnie dotkliwe było dwuwiekowe władanie przedstawicieli rodu Mieroszewskich. Rabunkowa gospodarka leśna, stawowa i łowiecka, związana z bezwzględną eksploatacją pańszczyźnianych chłopów oraz nie podlegającym ich prawodawstwu mieszczan prowadziła do ogromnego zubożenia i nędzy. Osiągane na obszarze dochody ze sprzedaży drewna i zboża Mieroszewscy w całości odprowadzali do swych pełnych przepychu rezydencji w Krakowie oraz przeznaczali na wytworny i luksusowy styl życia. Wyzysk mysłowiczan przez właścicieli dóbr i brak perspektyw sprawiał, że kupcy i rzemieślnicy zaczęli opuszczać podupadłe miasteczko. Gdy w 1775 roku władze pruskie przeprowadziły na Śląsku spis powszechny okazało się, iż miasteczko Mysłowice liczy zaledwie 315 mieszkańców. Miało to także następstwa w sensie prawnym. Mocą wprowadzonej w Prusach nowoczesnej Ordynacji Miejskiej z 1808 roku, grupującej miejscowości według liczby mieszkańców, zaliczono Mysłowice jedynie do tzw. osad targowych (Marktflecken). Mysłowice utraciły więc status miasta w sensie prawnym, jednak nadal nazywano je miasteczkiem.
Sytuacja Mysłowic zaczęła się zmieniać od przełomu XIX i XX wieku, gdy w państwie pruskim zaczęto upowszechniać zdobycze rewolucji przemysłowej. W miasteczku i na terenach otaczających jak grzyby po deszczu powstawały kopalnie węgla kamiennego (w 1837 roku kopalnia „Mysłowice”), huty cynku i huta żelaza. Do dużego ożywienia doprowadziła budowa linii kolejowej z Wrocławia (1846 rok) do Mysłowic, a następnie rozbudowę jej do Krakowa i Oświęcimia. W ten sposób Mysłowice stały się ważnym węzłem w komunikacji pasażerskiej i transporcie towarów o znaczeniu międzynarodowym. Dla obsługi tych dziedzin powstały nowe urzędy i instytucje. Do miasteczka zaczęli napływać urzędnicy,kupcy hurtownicy, rzemieślnicy. W rezultacie liczba mieszkańców Mysłowic wzrosła do prawie 4 tysięcy.
Wszystkie wspomniane czynniki zadecydowały, że od stycznia 1862 roku edyktem króla pruskiego przywrócono Mysłowicom prawa miejskie. Odtąd rozpoczął się okres niezwykle dynamicznego rozwoju miasta i podmiejskich gmin wiejskich Brzęczkowic, Brzezinki i Janowa. Ze względu na ogrom dokonujących się przemian, prowadzących do przekształcenia się Mysłowic z osady targowej do wielofunkcyjnego miasta można ten okres po 1862 roku do wybuchu pierwszej wojny światowej nazwać „złotym okresem” w dotychczasowych dziejach Mysłowic. Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku miasto zostało wchłonięte w nurt upowszechnianego w państwie pruskim tzw. okresu wszechstronnej rozbudowy gospodarczej, zwanego grynderskim.
W tym czasie „żelazny kanclerz” Otto von Bismarck położył podwaliny pod gmach państwa dobrobytu, wprowadzając także nowoczesne ustawodawstwo pracy (ograniczenie czasu pracy, zakaz pracy dzieci, inspekcja pracy, ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe i emerytalno-rentowe). Podstawy dla zatrudnienia i zapewnienia stosunkowo stabilnego bytu stwarzała kopalnia „Mysłowice”, zaliczająca się do największych i najbardziej nowoczesnych kopalń w górnośląskiej niecce węglowej, rozbudowana sieć urządzeń kolei żelaznej ze składami towarowymi, stacja emigracyjna do Ameryki, placówka wysyłająca ludność na tzw. saksy, wiele średnich zakładów przemysłowych oraz urzędów i instytucji. Przyczyniło się to do zwiększenia wpływów do budżetu miejskiego z 77 tys. marek w 1875 do 1,6 mln marek w 1914 roku. Mądra,konsekwentna i rygorystyczna polityka finansowa prowadzona pod kierunkiem kolejnych burmistrzów, jak Albert Sklarzik, Anton Odersky i dr Josef Heuser, a także członków Rady Miejskiej i Magistratu przyniosła duże i konkretne osiągnięcia inwestycyjne w wielu dziedzinach życia. Podkreślić należy, że wiele z nich służy mieszkańcom po dzień dzisiejszy. Bowiem dzięki odpowiedzialnemu podejściu do spraw miasta i jego mieszkańców stworzono bardzo wszechstronną i bogatą infrastrukturę w dziedzinie administracji publicznej, kultu religijnego, oświaty, zdrowia, budownictwa mieszkaniowego i spraw komunalnych.
Pierwszą poważną inwestycją, przeprowadzoną w latach 1865-1867 była budowa gmachu przeznaczonego dla administracji miejskiej, sądu i policji. Składał się on z okazałego, dwuskrzydłowego, neorenesansowego budynku ratusza, który w swej formie nawiązywał do architektury pałacowej. Do gmachu ratusza przylegał od strony podwórza budynek z pomieszczeniami dla służby więziennej z 5 celami, z magazynem do przechowywania straganów targowych i stajnią dla koni. W miarę wzrastania liczby spraw i agend sądowych, oddano do użytku okazały gmach Królewskiego Sądu Grodzkiego (1904 rok) oraz rozległy budynek więzienia z 248 celami. W 1888 roku w stylu renesansu północnego zbudowano gmach Cesarskiego Urzędu Pocztowego, zaś w 1912 roku dwupiętrowy budynek Głównego Urzędu Celnego (ul. Oświęcimska). Wizerunek miasta upiększyło wspaniałe budownictwo sakralne. W kolejności chronologicznej zbudowano kościół ewangelicko-augsburski pw. Piotra i Pawła (1874-1877), kościół katolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (1888-1891) i synagogę (1894-1897) oraz trzy kaplice cmentarne. Godne podkreślenia jest szybkie tempo budowy tak wielkich i okazałych obiektów.
Nieprzerwany przyrost liczby mieszkańców, do 18.509 w 1914 roku, zmobilizował władze miasta do rozwiązania wielu problemów w dziedzinie szeroko pojętej infrastruktury społecznej. Dużo uwagi poświęcano sprawom zdrowia mieszkańców. W sposób systematyczny i racjonalny zdołano stworzyć silną i trwałą bazę dla lecznictwa zamkniętego. Już w 1858 roku, w pobliżu kopalni „Mysłowice” otwarto szpital Spółki Brackiej, wyposażony w sto łóżek, zwany dziś starym szpitalem. Zaś w latach 1911 i 1915 zbudowano w jego sąsiedztwie, po przeciwległej stronie ulicy, nowoczesny, składający się z kilku segmentów budynek szpitalny z 200 łóżkami i przychodnią dla rodzin górników. Władze miasta urządziły również w 1876 roku mały szpitalik z 24 łóżkami w budynku naprzeciwko kościółka Mariackiego. Natomiast w 1907 roku, z inicjatywy miejscowego lekarza i członka Magistratu, Oskara Selle, oddano w 1907 roku do użytku szpital przy ul. Mikołowskiej. Piękny gmach Szpitala Miejskiego wyposażono w 60 łóżek z możliwością zwiększenia do 100 oraz w najbardziej nowoczesne jak na owe czasy urządzenia i sprzęt medyczny. Dwa lata później kompleks szpitalny uzupełniono o nowy budynek dla lecznictwa otwartego, baraki dla chorych na choroby zakaźne oraz kostnicę. Dla sierot i starców zbudowano okazały gmach Zakłądu św. Józefa (1903 rok) oraz przytułek dla nieuleczalnie chorych (1913 rok), tzw. Siechenheim u wylotu ul. Wyspiańskiego (dziś przedszkole).
Realizując politykę władz centralnych Rzeszy, zmierzającą do podniesienia poziomu wykształcenia mysłowiczan i zapewnienia awansu społecznego, olbrzymi nacisk położono na budownictwo na potrzeby oświatowe. W różnych dzielnicach miasta systematycznie oddawano do użytku nowe budynki szkolne. W budynku przy Placu Wolności urządzono szkołę bezwyznaniową, zwaną symultanką (1877 rok). W następnych latach udostępniono dzieciom budynki szkolne w Janowie (1899 rok), na Piasku (1903 rok)oraz przy ul. Jana (1914 rok). W celu stworzenia dogodniejszych warunków dla uprawiania sportu zbudowano Miejską Halę Sportową przy ul. Strażackiej (1902 rok), z której korzystała młodzież szkolna jak również członkowie stowarzyszeń sportowych.
Dzięki staraniom władz mysłowickich i poparciu ze strony władz oświatowych szczebla wojewódzkiego w Opolu Mysłowice stały się jednym z najsilniejszych ośrodków szkolnictwa średniego na Górnym Śląsku. Wiązało się to z niezwykle kosztownymi inwestycjami. Już w 1856 roku oddano przy placu Wolności mały budynek Miejskiej Wyższej (ponad podstawowej) Szkoły dla Dziewcząt oraz w 1902roku przylegający do ratusza budynek dla Progimnazjum. Natomiast w 1911 roku przy ul. Mikołowskiej zbudowano obszerny gmach Królewskiego Gimnazjum Męskiego, zaś przy ul. Mickiewicza powstały dwa piękne budynki szkolne, w 1906 roku budynek Zakładu Kształcenia Nauczycieli (dziś Urząd Skarbowy) oraz w 1913 roku obszerny gmach Królewskiego Seminarium Żeńskiego. Większość z nich nadal służy młodzieży mysłowickiej i z najbliższej okolicy.
Władze miasta przeprowadziły wiele inwestycji komunalnych. W latach 1870-1914 liczba budynków mieszkalnych zwiększyła się z 415 do 720, zaś liczba mieszkań z 3810 do 9280.W tym czasie rozbudowano sieć drogową z 24 do 61 ulic, przy czym nawierzchnia większości z nich została utwardzona porfirem lub kostką granitową. Oddzielone linią kolejową części miasta połączono dwoma wiaduktami oraz mostem drewnianym nad torami w pobliżu dworca kolejowego. Centralne ciągi uliczne wysadzono drzewami. Urządzono tzw. Promenadę, pełniącą funkcję alei spacerowej oraz traktu turystycznego do pięknie zagospodarowanego rejonu „Trójkąta Trzech Cesarzy”, który stanowił wizytówkę Mysłowic.
Przystąpiono też do rozwiązania zaopatrzenia mieszkania w wodę pitną oraz odprowadzenia wód opadowych i ścieków; mysłowiczanie czerpali wodę z 40 studzien rozmieszczonych w wielu punktach miasta. W roku 1888 rozpoczęto budowę sieci wodociągowej z wieżą ciśnień na wzgórzu Maasego (ul. Chopina). Do 1914 roku do sieci wodociągowej podłączono prawie wszystkie ulice w mieście. Od 1892 roku zaczęto rozwiązywać drażliwy problem ścieków wylewanych dotąd przez mieszkańców na ulice. Zbudowano kilka prowadzących do Przemszy kanałów głównych, do których do wybuchu wojny podłączono 28 skanalizowanych ulic. Były to inwestycje bardzo kapitałochłonne.
W celu ograniczenia wydatków Magistrat prowadził na własny rachunek kilka zakładów miejskich. W 1897 roku władze miejskie kupiły zbudowaną w 1865 roku gazownię, która dostarczała gaz do oświetlenia 220 latarń ulicznych oraz do 6.100 indywidualnych gospodarstw domowych. W 1913 roku miasto zbudowało Miejską Elektrownię, która zaopatrywała mieszkańców w energię elektryczną. Własnością mysłowickiej gminy była także zbudowana w 1887 roku nowoczesna Rzeźnia Miejska przy ul. Katowickiej. Była ona połączona tunelem pod ulicą Katowicką z rampą kolejową, do której w wagonach kolejowych przywożono zwierzęta rzeźne, które następnie tunelem spędzano bezpośrednio do rzeźni. Wspomniane zakłady przynosiły dochody, które zasilały budżet miejski. Zbudowano również budynek dla Miejskiej Straży Pożarnej przy ul. Strażackiej.
W latach 1894 -1910 wykształcił się w Mysłowicach funkcjonalny ośrodek obsługi ruchu kolejowego z nowoczesnym dworcem pasażerskim, który w 1908 roku połączono przewiązką nad ulicą ze stacją emigracyjną dla wychodźców do Ameryki i dla robotników rolnych. Przy ul. Oświęcimskiej, na terenie kolejowym urządzono targowicę dla bydła i nierogacizny, zaś przy ul. Towarowej -dworzec towarowy z dużymi magazynami. W 1903 roku zbudowano parowozownię dla 30 parowozów z ruchomą rampą przetokową. W 1900 roku Mysłowice włączone zostały do sieci tramwajowej.
Wszystkie wymienione inwestycje przyczyniły się do unowocześnienia miasta i postępu cywilizacyjnego jego mieszkańców. Jak już wspomniano wiele tych inwestycji służy mieszkańcom po dzień dzisiejszy. Dotyczy to przede wszystkim dwóch szpitali i kilku budynków szkolnych. W okresie ostatnich 90 lat nie tylko nie zatroszczono się o budowę nowych obiektów, ale doprowadzono do zupełnej dewastacji i ruiny wielu inwestycji sprzed 1914 roku.
Przykładem może być likwidacja Rzeźni Miejskiej, gazowni parowozowni, katastrofalny stan dworca kolejowego. Poza niezbyt okazałym budynkiem Zespołem Szkół Zawodowych nie zbudowano ani jednego budynku dla szkolnictwa średniego czy też wyższego. Nie zadano sobie trudu odbudowy spalonego w 1962 roku zadaszenia budynku Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Mikołowskiej. Mimo korzystania ze zbudowanych na przełomie XIX i XX wieku szpitali już ponad90 lat władze miejskie nie zainteresowały się w stworzeniu nowego szpitala. Postępujące zaniedbania i dekapitalizacja wielu inwestycji sprawia, że Mysłowice utraciły swój cudowny urok, jaki miało jeszcze w okresie międzywojennym.
Alfred Sulik
Kalendarz Mysłowicki 2004, Prac zbiorowa – redakcja Michał Liszka